Η αφυδάτωση μπορεί να οριστεί ως η μείωση της συνολικής περιεκτικότητας του οργανισμού σε ύδωρ, εξαιτίας παθολογικών απωλειών υγρών, μειωμένης πρόσληψης νερού ή συνδυασμού και των δύο.Είναι η συχνότερη διαταραχή υγρών μεταξύ των ηλικιωμένων, στους οποίους μάλιστα δεν είναι προφανείς οι συνήθεις αιτίες της. Έτσι, καθώς ο πληθυσμός γηράσκει, οι γιατροί αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερα περιστατικά ηλικιωμένων, με τις συνεπαγόμενες ιδιαιτερότητές τους. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό να γίνουν κατανοητά τα προβλήματα υγείας που προκύπτουν εξαιτίας του γήρατος.
Ο όρος αφυδάτωση χρησιμοποιείται για δύο διαταραχές, των υγρών και των ηλεκτρολυτών. Η πρώτη αποτελεί την γνήσια αφυδάτωση και η δεύτερη σχετίζεται με την έλλειψη τόσο ύδατος όσο και νατρίου. Υπάρχει όμως μεγάλη σύγχυση, ακόμη και μεταξύ των γιατρών στο θέμα αυτό, καθώς πολλοί δεν διαχωρίζουν τις δύο αυτές καταστάσεις και προφανώς δεν τις αντιμετωπίζουν με τον ενδεδειγμένο τρόπο.
Από την προσωπική μου καθημερινή εμπειρία στο κομμάτι της φροντίδας ηλικιωμένων και στις ιδιαίτερες ανάγκες που έχει ο οργανισμός των ανθρώπων της Τρίτης ηλικίας, έχω να επισημάνω ότι η σωστή ενυδάτωση και παράλληλα η πρόσληψη στοιχείων όπως είναι οι ηλεκτρολύτες, αναδεικνύεται σε παράγοντα υψίστης σημασίας για την διαφύλαξη της υγείας και την ευεξία αυτών των ανθρώπων.
Η αφυδάτωση επηρεάζει σοβαρά την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων. Είναι βασικός λόγος για την σύγχυση και τον αποπροσανατολισμό που μπορεί να παρουσιάζουν. Και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να είναι και θανατηφόρα.
Τα ηλικιωμένα άτομα τείνουν να διατηρούν λιγότερο νερό στο σώμα τους από τους νεότερους, κυρίως λόγω της μειωμένης μυϊκής τους μάζας. Στην Τρίτη ηλικία είναι που έχουμε ανάγκη το νερό περισσότερο από ποτέ, αφού όσο μεγαλώνουμε μειώνεται ο όγκος του νερού στο σώμα μας και αυτό μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον οργανισμό μας, δεδομένου ότι τα νεφρά χρειάζονται περισσότερο νερό για να εκτελούν τις απαραίτητες διεργασίες προκειμένου να αποβάλλονται τοξικές ουσίες. Έτσι λοιπόν, αν δεν ενυδατωθούμε σωστά, κινδυνεύουμε να εμφανίσουμε διάφορες ασθένειες, όπως νεφρολιθιάσεις και νεφροπάθειες.
Οι άνθρωποι που προσλαμβάνουν ανεπαρκή ποσότητα υγρών, σε βάθος χρόνου, κινδυνεύουν από τις τοξίνες που συσσωρεύονται στον οργανισμό τους. Μεταξύ άλλων, είναι πιθανό να εμφανίσουν δερματίτιδες, αφυδάτωση, προβλήματα με το έντερό τους (π.χ. δυσκοιλιότητα) ή προβλήματα στις αρθρώσεις λόγω του κολλαγόνου που «στεγνώνει».
Οι αφυδατωμένοι ηλικιωμένοι μπορούν να παρουσιάσουν ταχεία επιδείνωση της υγείας τους και σίγουρα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νοσηρών καταστάσεων, όπως λοιμώξεων (π.χ. ουρολοιμώξεις εξαιτίας της πολυουρίας), πνευμονίας (εξαιτίας ενδεχόμενων έμετων από έντονο βήχα), απορρύθμισης διαβήτη (εξαιτίας της πολυουρίας), γαστρεντερίτιδας (λόγω διαρροών), ακόμη και ορισμένων μορφών καρκίνου.
Οι βασικότεροι παράγοντες κινδύνου είναι οι εξής:
1. Η μειωμένη αίσθηση δίψας. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να είναι πιο έντονο σε άτομα που πάσχουν από Alzheimer ή σε άτομα που έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο. Έτσι, δεν μπορούμε να βασιστούμε στο αίσθημα της δίψας ως ένδειξη αφυδάτωσης σε έναν ηλικιωμένο.
2. Η μειωμένη νεφρική λειτουργία.
3. Κάποια φαρμακευτική αγωγή που μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα αφυδάτωσης, όπως η χρήση διουρητικών και καθαρτικών ουσιών.
4. Η ακράτεια. Πρόκειται για εξίσου σημαντικό παράγοντα που προδιαθέτει για αφυδάτωση
5. Λειτουργικά και ψυχολογικά εμπόδια, όπως κινητικά προβλήματα (π.χ. οστεοαρθρίτιδα, νόσος Parkinson) και συναισθηματικά προβλήματα (π.χ. γνωστικές διαταραχές, κατάθλιψη, δυσθυμία, κλπ.)
Η μικρή λήψη υγρών από το στόμα μπορεί, ως επί τω πλείστων, να οφείλεται: α) στην ανικανότητα του ηλικιωμένου να σιτίζεται ανεξάρτητα, β) στις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει στην κατάποση και γ) στην ανεπαρκή κατάρτιση όσων έχουν την ευθύνη της φροντίδας του ή στην έλλειψη ευαισθητοποίησής τους σχετικά με την σημασία της ενυδάτωσης.
Όσον αφορά στον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος της αφυδάτωσης, το βασικότερο ίσως που πρέπει να φροντίσουμε είναι να υπάρχει μία ισορροπία μεταξύ της πρόσληψης και της απώλειας νερού. Η πιο σημαντική κίνηση για αυτό, είναι το τακτικό ζύγισμα και επίσης η έγκαιρη αναγνώριση των προειδοποιητικών σημαδιών της μειωμένης πρόσληψης υγρών (π.χ. δυσκολία στην κατάποση, ανορεξία, φόβος για ακράτεια, υπερκινητικότητα) ή της αυξημένης απώλειάς τους (π.χ. διάρροια, έμετος, πυρετός, δύσπνοια, φαρμακευτική αγωγή).
Στο σημείο αυτό, πρέπει να επισημάνουμε την τεράστια σημασία των ηλεκτρολυτών και της επαρκούς λήψης τους στην αντιμετώπιση του προβλήματος της αφυδάτωσης. Πρόκειται ουσιαστικά για μία ομάδα ιχνοστοιχείων που αποτελούν ζωτικούς παράγοντες του ανθρώπινου μεταβολισμού και κάθε διαταραχή του επιπέδου τους μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και σε μεγάλο βαθμό όλες τις λειτουργίες του οργανισμού, ακόμη και τη νοητική λειτουργία.
Οι βασικότερες λειτουργίες των ηλεκτρολυτών στον οργανισμό μας είναι: α) η επικοινωνία των νευρικών και μυϊκών κυττάρων, β) η σύσπαση των μυών, γ) η μεταφορά υγρών στο σώμα και δ) η διατήρηση της οξύτητας του αίματος. Τα χαμηλά επίπεδα ηλεκτρολυτών αντιμετωπίζονται με την συμπλήρωση διαλύματος ηλεκτρολυτών. Ο τύπος της θεραπέιας θα εξαρτηθεί από την σοβαρότητα της ανισορροπίας. Τις περισσότερες φορές, η έλλειψη υποκαθίσταται απλώς με τη χορήγηση συμπληρώματος ηλεκτρολυτών, χωρίς να απαιτείται ιατρική παρακολούθηση.
Συμπερασματικά λοιπόν, είναι σημαντικό να υπάρχει σωστή και συστηματική διατροφική εκπαίδευση προς τους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, έτσι ώστε να τονιστεί η σημασία της επαρκούς πρόσληψης νερού. Επίσης, να δοθεί μεγαλύτερη σαφήνεια στο ότι η ανάγκη αυτή μπορεί να καλυφθεί με την κατανάλωση μιας ποικιλίας υγρών και τροφίμων και όχι αποκλειστικά μέσω του νερού.
